یادداشتی پیرامون ادعاهای مبنی بر تداوی و وقایه مریضی کووید-۱۹
با ظهور امراض جدید، کوشش‌ها جهت تداوی و وقایه آن توسط دست‌اندرکاران رشته طب آغاز می‌یابد. متاسفانه در بعضی از مواقع، ادعاهای نادرست در این موارد توسط تعدادی از اشخاص بنابر دلایل مختلف هم شایع می‌شود که ممکن خطرناک باشد.
با پخش اخبار مختلف پیرامون تداوی و وقایه مریضی کووید-۱۹، لازم است تا در زمینة مذکور مطالب ذیربط برای آگاهی بیشتر هم‌وطنان عزیز ما ارایه گردد:
در تداوی و وقایه امراض دو ماخذ موجود است:
اول: رهنمودهای دینی از قرآن‌کریم و احادیث صحیح، که شامل دعاهای ذکرشده در قرآن و حدیث صحیح، تدابیر حفظ الصحوی مستند و یا هم غذاها و یا دواهایی که در مورد آن اسناد موجود است؛ مانند عسل(النحل/ 68 ، 69 و احادیث بخاری 5684 و مسلم 2217) و یا سیاه دانه(البخاري 5688، و مسلم 2215) و یا سردسازی تب توسط آب(بخاري 3263 ، و مسلم 210 ) و يا هم ساير تعاليم كه مورد آن سند ثابت موجود باشد.
دوم: معلومات حاصله از تجربه با کاربرد اصول و ضوابط معروف بین المللی آن، بعد از نشر آن توسط مراجع مشهور طبی.
لابد هرکسی که ادعای تداوی و یا وقایه هر مرضی را می‌نماید، باید سندی از یکی از این دو ماخذ ارایه نماید، در غیر آن، ادعای مذکور بی‌اساس بوده و وی مسوول عواقب ناگوار آن خواهد بود.
معرفی و ساخت یک دوا و یا یک واکسین جدید، بسیار زمان‌گیر بوده، ماه ها و حتی سال‌ها طول می‌کشد؛ یعنی بعد از طی نمودن مرحله قبل از کلینیک(در لابراتوار و یا بالای حیوانات)، سه مرحله دیگر کلینیکی را می‌گذراند تا اطلاعاتی در مورد مصونیت و مؤثریت آن بالای تعدادی از اشخاص دواطلب حاصل شود. بالاخره ممکن اجازه تجویز را در یابد؛ ولی تأثیر جدید یک دوای که قبلاً برای تداوی امراض دیگر موجود است، ممکن به وقت کمتر ضرورت داشته باشد؛ یعنی استعمال یک دوایی که قبلاً در طبابت مستعمل است، در تداوی یک مرض جدید ضرورت به مراحل قبلی ندارد، ولی بازهم لازم است تا مرحله سوم کلینیکی سپری شده باشد.
در آزمایش کلینیکی:
- جوانب حقوقی و اخلاقی، ضوابط و پروتوکول‌های معینی در زمینه اجرا می‌شود تا از متضررشدن انسان تا حد امکان جلوگیری شود.
- معمولاً دو گروه افراد اشتراک می‌نمایند و نظر به خصوصیات مختلف مانند سن، جنس، امراض مترافقه، وضعیت عمومی و... به دو گروه تصنیف می‌شوند.
- همه آنان تحت نظارت و مراقبت طبی قرار می‌داشته باشند تا در صورت بروز هر نوع مشکل طبی به آن تا حد امکان رسیدگی شود.
- انواع و اقسام خطاهای که ممکن در جریان آزمایش واقع شود و تعداد آن به ده ها نوع خطا می‌رسد(در این یادداشت جای تذکار آن‌ها نیست)، درنظر می‌باشد.
- آزمایش واکسین وقت‌گیرتر و خطرناک‌تر است؛ یعنی افراد شامل تحقیق به عامل مرضی مواجه شوند تا دیده شود که مصاب می‌شوند یا نه. این از نظر حقوقی غیر قابل قبول است، مگر اینکه در حالات خاص؛ مثلاً در ساحه کارشان خطر مواجه‌شدن به آن نزدشان موجود باشد.
- و بالاخره اطلاعات حاصله تجزیه و تحلیل شده و نتیجه با سایر هم‌مسلکان، غرض مناقشه شریک ساخته می‌شود.
- هرگاه از مناقشه علمی بعد از مقایسه عمومی و سنجش نسبت فواید بر اضرار، طوری استنباط شد که دوای پیشنهادشده می‌تواند با درنظرداشت بعضی از تدابیر خاص احتیاطی تطبیق شود، منحیث یک رژیم تداوی و یا وقایوی با ارایه هم‌زمان محدودیت‌ها، احتیاطات و موانع استعمال معرفی می‌شود.
بسا مریضانی اند که بدون تداوی شفایاب می‌شوند و ممکن در جریان مریضی شان غذای خاصی یا نوشیدنی خاصی را استعمال نموده باشند. پس نمی‌شود استنباط کرد که فلان غذا یا نوشیدنی سبب شفایابی شد.
نکته دیگر در تحقیقات طبی این است که تعمیم نتایج حاصله از یک یا دو واقعه، قابل قبول نمی‌باشد.
خلاصه: از هر کسی که ادعای مؤثریت دوا و یا واکسین کووید-۱۹ را دارد، پرسیده شود که این ادعایش مبنی بر کدام شواهد و اسناد است؟ هرگاه سندی موجود نبود و آن را به تعالیم دینی ربط می‌داد، دو جرم را مرتکب می‌شود: یکی افتراء به دین(خرافات را به دین نسبت‌دادن) و دوم، به خطر مواجه‌نمودن صحت و حیات مردم. هرگاه آن را به تجربه شخصی‌اش ربط می‌داد، از وی پرسیده شود که با کدام صلاحیت علمی، به اساس کدام فرضیه علمی مبتنی بر کدام شواهد موجود، به اجازه کدام مرجع با صلاحیت علمی و با کدام شیوه تحقیق و تحلیل و تجزیه، این اطلاع را به‌دست آورده است؟ لازم است برای هریک از سوالات پاسخ مستند با شواهد ارایه نماید.
این معلومات به شکل مختصر غرض آگاهی عامه تحریر شد. معلومات مفصل‌تر مسلکی پیرامون جوانب حقوقی و اخلاقی در تحقیقات طبی، در سایت پوهنتون علوم طبی کابل ابوعلی ابن‌سینا موجود است. هم‌چنان دوکتوران محترم می‌توانند گزارش‌های تحقیقی را در عرصه تداوی و وقایه مریضی کووید-۱۹، از طریق سایت‌های مانند: WHO, Up to Date, Medscape, BMJ, Lancet, و یا هم سایر سایت‌ها و ژورنال‌های معتبر بین المللی طبی حاصل نمایند.
